1. Sytuacja bez zmian — wciąż strzelanina.

2. Wydano na kuchnię ze spółdzielni 2 kg mąki pszennej i 1 puszkę konserw.

3. Zarządzono totalne odpchlenie przez oblewanie się wodą w łazience wszystkich mieszkańców domu.

4. Robiłem próby przedostania się na Wspólną 64 [?] do p. Bachulskiego[1]— bezskutecznie!!

[1] Aleksy Bachulski (1893-1951), archiwista, bibliotekarz, od 1937 dyrektor Biblioteki Publicznej, w 1939 aresztowany i więziony na Pawiaku, wrócił na krótko do Biblioteki, od 1940 dyrektor Archiwum Miejskiego w Warszawie.

1. Sytuacja bez zmian.

2. Przeprowadzono wizytację Wypożyczalni Nr 26 przy ul. Śniadeckich 8. Wszystko w porządku. Klucze zostawiłem u dozorcy.

3. Odwiedziłem Stempowskiego, M. Dąbrowską i Kołodziejskiego.[1]

4. Zaofiarowałem im schronienie się w Bibliotece.

5. Stempowski i Dąbrowska oddali dwie paczki depozytów do Biblioteki.

6. Miszke Ada[2] dała do kuchni kg 1,70 mąki i wzięto 1 puszkę konserw oraz 10 dkg margaryny.

7. Wizytacja żołnierzy AK w podziemiach Bki od strony ulicy i na parterze.

8. Uwięzienie szwagra Georgenson[3].

9. Uciekinierka Janczak Zofia (nr 25) odeszła dn. 12 8 44.

10. Wysłano pierwszy raport do pana Prezydenta[4] o stanie Biblioteki.

[1] Stanisław Stempowski (1870-1952), działacz społeczny i oświatowy, pisarz i tłumacz, przed wojną bibliotekarz w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych.

Maria Dąbrowska (1889-1965), pisarka.

Henryk Kołodziejski (1884-1953), działacz społeczny, publicysta, ekonomista, założyciel (1919) i dyrektor (1920-1939) Biblioteki Sejmowej.

[2] Ada Miszke, „daleka krewna i przyjaciółka Janiny Peszyńskiej, pozbawiona wskutek działań wojennych mieszkania schroniła się do Biblioteki z mężem ciężko chorym na serce. Dzielnie pomagała w zdobywaniu żywności dla uchodźców i dzieliła się z nimi swoimi zapasami”. Zapisy dzienne z okresu powstania… s. 428.

[3] Wanda Emilia Georgensohn (1894-?), główna księgowa Biblioteki w okresie międzywojennym i podczas wojny. Osoba pochodzenia niemieckiego, jej siostry i szwagier byli Reichsdeutschami.

[4] Marceli Porowski ps. „Sowa”, Okręgowy Delegat Rządu na m.st. Warszawę, komisaryczny prezydent Warszawy od 5 sierpnia 1944 r.

1. Sytuacja bez zmian.

2. W nocy z 12/13 VIII 44 wydarzyła się awantura żandarmerii (około 12-1 godz.) z Peszyńską i Pendelskim. Dostali dobrą nauczkę za swój naiwny światopogląd.

3. Są wiadomości (od Chojnackiego), że w Bibliotece ma być zarekwirowany lokal dla IX komisariatu PKB[1].

 4. Wysłano listy do p. Bachulskiego, Przelaskowskiego i Oksiutycza[2].

 5. Przesłano listy informacyjne do wszystkich 10 placówek za pośrednictwem poczty harcerskiej.

 6. Odwiedziłem Sołecką, Konwicką, Kramównę, Pisarską[3].

 7. Pisarskiej wydano 3 świece.

 8. Z kooperatywy wzięto ½ kg mąki pszennej na zaprawę obiadu.

 9. Wypożyczono gospodzie żołnierskiej (Koszykowa 24): 1 wąski stół i 2 ławki.

 10. P. Sołeckiej wydano 3 świece.

 11. Otrzymano od Peszyńskiej kg 1,70 grochu na obiad.

 12. Wzięto z kuchennych zapasów 20 dkg margaryny do obiadu.

 13. Odwiedziłem po południu Czanską, Zwolakowską i Głowińską[4].

 14. Zaczyna napływać korespondencja dla komisariatu IX PKB — została zwrócona z powrotem. Ostrzegł mnie w tej sprawie nadkomendant Nawrocki.

 15. [brak notatki]

[1] PKB – Państwowy Korpus Bezpieczeństwa, konspiracyjna formacja policyjna Delegatury Rządu na Kraj, tworzona od 1940 jako zalążek przyszłej służby policyjnej.

[2] Antoni Oksiutycz (1903-1981), woźny V Filii Biblioteki Publicznej.

[3] Aniela Ksawera Solecka (1876-1963), Kazimiera Konwicka z Filipowiczów (1908-?), bibliotekarki Biblioteki Głównej.

Janina Kramm (1883-1964), bibliotekarka, od 1908 w Bibliotece Publicznej, m.in. kierowniczka Czytelni i Wypożyczalni Naukowej, od 1921 w Bibliotece Sejmowej.

Joanna Paulina Pisarska (1879-1944), pracownik rachunkowości Biblioteki Publicznej w okresie międzywojennym i podczas wojny.

[4] Wanda Zwolakowska (1890-1967), bibliotekarka, organizatorka Wypożyczalni Kompletów Ruchomych, w okresie okupacji w Dziale Zasadniczym.

Głowińska, bibliotekarka.

1. Z 13/14 o godz. 13—14 odbył się zrzut amunicji na środkowy dach nad magazynami.

2. Nabyto 5 baterii za zł 150.

3. Zameldowało się biuro IX komisariatu PKB i obejrzało lokal do zarekwirowania w naszym gmachu.

4. Złożyłem wizytę w XIII komisariacie PKB na Hożej 30 u inż. Iwanowskiego.

5. Zebrano materiały kancelaryjne dla Stopczańskiej, Maroszówny[1] i IX komisariatu.

6. Zachorował na szkarlatynę Kajtuś Stopczańskiej i wymówiono mu lokal.

7. Ma się odbyć odkażenie pokoju, w którym mieszkał.

8. Zaprojektowano kopanie studni w trzecim podwórku.

9. Sytuacja bez zmian — wciąż strzelanina.

10. Są wiadomości, że dom przy Natolińskiej 6 całkowicie spłonął.

11. Wojskowi coraz częściej odwiedzają dach Biblioteki.

12. Wydaje się przepustki osobom wychodzącym na miasto z przyłożeniem pieczęci administracji domu.

13. Wzięto do kuchni ½ kg kaszy jęczmiennej z zapasów kooperatywy.

14. Wzięto 20 dkg margaryny na kuchnię.

15. Wydano Pisarskiej i Sołeckiej 1 pudełko konserw.

[1] Maroszówna, córka dozorcy gmachu Biblioteki na Koszykowej, brała czynny udział w Powstaniu.

1. Sytuacja bez zmian. Ciągła strzelanina.

2. Rekwizycja lokalu w Bibliotece dla IX komisariatu została uchylona przez Delegaturę Rządu. Komisariat otrzymał lokal przy ul. Mokotowska 31 m 4. W Bibliotece ma być RGO p. Wachowiak[1].

3. W uchyleniu rekwizycji pomogli: p. por. Rapacki, p. Ada Miszke i p. Wóycicki — wojskowy.

4. P. Łopuszański ma być przedstawicielem RGO.

5. Na obiad wypożyczyła p. Miszke 1 kg soczewicy, 2 kg p. Peszyńska.

6. Oprócz tego wzięto 15 kg margaryny i 1 puszkę konserw.

7. Wykopano wspólnie z domem nr 24 i 39 — 1½ metra studni i odrzucano ziemię.

[1] Stanisław Wachowiak, wiceprezes Zarządu RGO na m.st. Warszawę.

1. Sytuacja bez zmian.

2. Ciągła strzelanina.

3. Kopanie studni w dalszym ciągu.

4. Wydano 2 kg mąki pszennej z kooperatywy na obiad i 20 dkg margaryny z kuchennych zapasów.

5. Udostępniono mieszkańcom domu nr 28 przy Koszykowej wodę w kotłowni w godz. 11³⁰ -13.

6. Udoskonalono przyrządy przy kopaniu studni.

7. Pendelskiemu oddano tytoń LOP-ików[?].

1. Sytuacja bez zmian.

2. Wciąż dotkliwa strzelanina.

3. Wydano na obiad 2 kg kaszy jęczm. ze spółdzielni.

4. Wzięto 20 dkg margaryny z kuchennych zapasów.

5. Zabrano sodę prywatną do gospody żołnierskiej.

6. Pościel Żyćkowskiego[?] złożono w pokoju u p. Stopczańskiej.

7. Zebranie komendantów OPL u delegata Rządu przy Kruczej 37 („Narcyz") o godz. 10³⁰. (Opaski, wykaz imienny urzędników, wykaz imienny uchodźców. Wiadomości o studniach).

8. Sporządzono 3 opaski.

9. Napisano pismo w sprawie studni.

10. Napisano wykaz uchodźców w związku z przydziałem chleba.

11. Napisano pismo w sprawie władz domowych.

12. Szczególnie ostra strzelanina.

1. Sytuacja bez zmian.

2. Wciąż strzelanina.

3. Wydano na obiad 2 kg mąki pszennej, ½ kg suszonych warzyw na barszcz, 1 kg soli białej.

4. Odwiedziłem p. Markiewicz[1], otrzymałem 2 chleby i marmoladę.

5. Byłem w RGO u księdza Maciejewskiego[2], poszukiwałem p. Wachowiaka, bez skutku na razie. Nawiązywano kontakt z RGO.

6. Zebranie komendantów o godz. 16-ej pod[!] Mokotowską 39 m 7.

7. Kopanie studni zatrzymano wobec możliwości wiercenia.

[1] Henryka Markiewicz (1890-?), w pierwszych latach okupacji kierowniczka wypożyczalni przy ul. Mokotowskiej, była członkiem załogi pozostałej w Bibliotece Publicznej po Powstaniu, przygotowującej zbiory do ewakuacji.

[2] St. Maciejewski z Rejonowej Delegatury RGO (ul. Mokotowska 48).

1. Sytuacja bez zmian.

2. Ciągła strzelanina.

3. Zdobyto 9 kg mięsa końskiego.

4. Odwiedziłem komisariat PKB IX — Mokotowska 31.

5. Na Kruczej 21 — w podwórzu założono bazar wymienny.

6. Na Kruczej 31 — zapomogi dla dzieci.

7. W dalszym ciągu nie tylko w stosunku do mnie, Pendelskiego, ale i innych. Szerokie gesty, bałagan, oszczerstwa nieobywatelskości.[1]

8. Wilcza 23 m. 24 — elektrotechnik.

9. Zabezpieczenie grzejników.

10. Wypożyczenie 1 stołu, 10 półfotelików dla IX komisariatu[2] PKB.

11. Za mąkę i 5 kg węgla wypieczono 5 kg chleba i rozdano: 1) Byk[owskiemu], 2) Pesz[yńskiej], 3) Kalisz[ewskiemu], 4) Pendel[skiemu], 5) Maroszowi.

12. Wypożyczono od p. Miszke 1 kg fasoli.

13. Wysłano dziś 4-ech ludzi na szarwark na Kruczą 7, kpt. [nazwisko nieczytelne]: 1) Kaliszewski Bronisław z łopatą, 2) Białowąs Zofia, 3) Świstek Bronisława, 4) Daniszewska[?] Janina.

14. Wypożyczono IX komisariatowi wyżej wymienione: 1 stół, 1 stolik, 10 krzeseł, 2 kosze, 2 popielniczki i 2 spluwaczki za pokwitowaniem.

15. Otrzymano pocztówkę od Z. Rudniewowej[3] w odpowiedzi na mój list. Placówka nr 17-ty Lipowa nr 7. Wszystko wydaje się w porządku, tylko okna powybijane.

16. Kobiety wysłane na Kruczą nr 7 wróciły, ponieważ tam potrzebują tylko saperów. Kaliszewski z łopatą na razie pozostał.

[1] Pierwszy wiersz wymazany: prawdopodobnie chodzi o Peszyńską.

[2] Ul. Mokotowska 31 m. 4.

[3] Zofia Rudniewowa (1900-?), woźna wymienionej biblioteki.

1. Sytuacja bez zmian.

2. Ciągła strzelanina.

3. Wydano na obiad 2 kg kaszy jęczmiennej.

4. Bykowski wypożyczył na jutrzejszy obiad 1 kg fasoli.

5. O godz. 6-ej rano przybyli z Polnej: 1) Stempowski, 2) Dąbrowska M., 3) Kowalski i 4) Kowalska Anna[1].

6. Zgłosiła się Kwasieborska Maria Magdalena[2], zam. tymczasowo Koszykowa 30 u Bujalskich.

7. Zgłosił się p. Łopuszański z RGO w celu zorganizowania schroniska dla bezdomnych uciekinierów w sali konferencyjnej.

[1] Maria Dąbrowska utrwaliła powstańcze losy Biblioteki na kartach autobiograficznej powieści Przygody człowieka myślącego (Warszawa 1970). Zob. K. Sokołowska-Grzeszczyk, Ludzie książki w powieści Marii Dąbrowskiej, „Bibliotekarz” 1988 nr 9, s. 29-31.

Jerzy Kowalski (1893-1948), filolog klasyczny, pisarz. „Z dużą energią i ofiarnością ratował zagrożone zbiory. Po aresztowaniu Bykowskiego prof. Kowalski zorganizował sekretariat Biblioteki i założył dziennik, w którym notowano wszystkie sprawy bieżące. Dziennik ten po­rządkowała E. Skierkowska, prowadząc jednocześnie całą korespondencję pod kierunkiem prof. Kowalskiego i J. Peszyńskiej z władzami powstańczymi w sprawie ochrony gmachu, przydziału ludzi do pracy oraz aprowizacji (wymieniony dziennik oraz kopie pisanych wówczas listów zaginęły). Skierkowskiej powierzono też załatwianie znacznej części spraw bieżących na mieście w ówczesnych polskich urzędach, a poza tym dozór dachów, zwłaszcza w nocy”. Zapisy dzienne z okresu Powstania… s. 431.

Anna Kowalska (1903-1969), żona prof. J. Kowalskiego, pisarka.

[2] Maria Magdalena Kwasieborska (1904-1967), bibliotekarka, kierowniczka Sekcji Wypożyczalń, w pierwszych latach okupacji pełniła obowiązki kierownika Biblioteki Głównej.